SEMI-PROFESSIONEEL: OPSTEL

Dit is het resultaat van een schriftelijke opdracht die ik uit moest voeren op de universiteit. Als dát geen 6.5 wordt, weet ik het ook niet meer!

LUISTEREN ONDER DE OPPERVLAKTE
Over de individuele en universele waarde van muziek.

In de documentaire Touch The Sound wordt een beeld geschetst van Evelyn Glennie, die haar leven heeft gewijd aan muziek. De manier waarop deze Schotse omgaat met het fenomeen klank, vind ik indrukwekkend. Touch The Sound laat zien dat muziek op een spirituele manier kan worden ervaren. Ik was dan ook weinig verrast om bij enkele fragmenten uit de film op YouTube zeer uiteenlopende commentaren te lezen. Waar de één haar haast heilig verklaart omdat ze zo inspirerend is, vindt de ander het veel te zweverig en trekt zelfs haar handicap in twijfel. Internet kent, zo blijkt andermaal, geen gulden middenweg. Zelf kwam Glennie in de documentaire op me over als een bewonderenswaardig persoon. Ze deed me ergens denken aan Selma Jezkova, het hoofdpersonage uit Dancer In The Dark – niet toevallig één van mijn favoriete speelfilms – wier leven met een handicap, hoewel dat fictief is en zich in een volstrekt andere context afspeelt, ook sterk wordt beheerst door muziek.

Ik heb nooit noten kunnen lezen, laat staan muziek spelen of componeren, en dat is logischerwijs de reden dat ik plaats heb genomen in de klas voor beginners. Desalniettemin speelt muziek een onmiskenbare rol in mijn leven. Ik ben een fervent platenverzamelaar en concertganger, medewerker van een popmagazine, en zing in een band. Je zou het daarom ook vreemd kunnen noemen dat ik mezelf er nooit toe aan heb gezet om fatsoenlijk een instrument te beoefenen. Daar liggen helaas voornamelijk praktische zaken aan ten grondslag. Al op jonge leeftijd werd ik geïntrigeerd door ritme, maar een drumstel is nu eenmaal duur en betrekkelijk ongewenst wanneer je opgroeit in een rijtjeshuis. Mijn fascinatie is echter nooit verdwenen: zo nu en dan maak ik als drummer nog mijn opwachting in een lollig duo dat elementaire punkcovers speelt (als de gelegenheid zich voordoet dat ik spullen kan lenen, welteverstaan), en in mijn iets serieuzere groep hanteer ik naast mijn stem ook de tamboerijn. In beide gevallen excelleer ik niet bepaald, desondanks heb ik er veel plezier in.

Hoe belangrijk is muziek voor mij? Het is maar hoe je het bekijkt. Tegen mij is wel eens gezegd dat ik ermee geobsedeerd ben, maar dat vind ik uiteraard wat ver gaan. Anderzijds betrap ik mezelf er soms op dat ik mensen die naar eigen zeggen ‘niet zo van muziek houden’ in stilte verwens: ook dát kun je overdreven noemen. Ik walg eigenlijk in het algemeen van, wat ik noem, lafaards. Tot die categorie behoren verder nog de moeilijke eters en de xenofoben. In mijn ogen getuigt het van bekrompenheid dat mensen per definitie weigeren te zien hoeveel moois er niet te ontdekken valt, hoeveel spannends er niet te verkennen valt, en hoeveel we niet van elkaar kunnen opsteken. Laat ik echter gauw ter zake komen, voor ik verder afdwaal.

Men zou zich allereerst moeten realiseren dat muziek niet voor niets door Schopenhauer werd beschouwd als de hoogste kunst. Hij sluit hiermee aan op Plato’s filosofie, implicerend dat muziek de organische kunst bij uitstek is, die rechtstreeks kan doordringen tot onze psyche. Juist daar schuilt mijns inziens een groot gevaar. Ik denk niet dat men zich werkelijk realiseert hoeveel muziek we anno 2009 dagelijks onbewust (en waarschijnlijk voor het overgrote deel onvrijwillig) tot ons nemen. Niet alleen laten we de radio aanstaan wanneer er een nummer passeert dat ons eigenlijk niet zo bevalt, we horen ook dag in dag uit dezelfde deuntjes en jingles op televisie, andermans ringtones in het openbaar vervoer, achtergrondmuziek in winkelcentra en ga zo maar door. Dit zijn zaken waar ik me persoonlijk nogal aan stoor, en waarschijnlijk ben ik niet de enige, maar muzak is nu eenmaal sinds jaar en dag ingeburgerd in de westerse samenleving. Tja, wat kan men ook anders doen dan zich neerleggen bij het feit dat we zelf een wereld hebben geschapen die wordt beheerst door commerciële instanties die heel goed begrijpen wat Schopenhauer en Plato reeds voorspelden?

De vraag hoe belangrijk muziek voor me is doet opeens wat futiel aan. Muziek is mijns inziens, veel meer dan andere kunstdisciplines, zonder uitzondering belangrijk voor iedereen, en er valt alleen maximaal genoegen uit deze kunst te scheppen wanneer we haar ook als zodanig beschouwen. Anders gezegd: laten we de tijd nemen om muziek echt tot ons door te laten dringen. Laten we luisteren onder de oppervlakte en onze zintuigen hun taak laten verrichten, zoals Glennie dat doet in Touch The Sound. In haar geval lijkt een handicap daarbij een voordeel te zijn, maar dat een open geest een gave zou zijn waar slechts weinigen over beschikken, betwijfel ik.

Uiteraard zal elke luisteraar zo zijn voorkeur hebben voor een bepaald genre, maar of dat nu pop, jazz, of klassiek is, is irrelevant wanneer we in het achterhoofd houden dat muziek niet uitsluitend bedoeld is om ons te vermaken - zoals ook niet alle beeldende kunst hoofdzakelijk wordt geproduceerd om mooi te worden gevonden. In onze huidige cultuur lijkt er sprake te zijn van twee extremen: enerzijds beleven we muziek individueel via een mp3-speler, waarop het aanbod vaak louter bestaat uit een veilige, door onszelf gemaakte selectie van muziek waar we vertrouwd mee zijn, en anderzijds worden we blootgesteld aan muzak zonder ook maar de minste artistieke waarde. Daarom pleit ik voor een nieuwe manier van luisteren; we moeten muziek de aandacht geven die het verdient.